Tài trợ từ chính phủ Ấn Độ để bảo tồn nhóm E-F, di tích Mỹ Sơn

Sáng ngày 22/06/2025, Đại sứ Đặc mệnh toàn quyền Cộng hòa Ấn Độ tại Việt Nam, Ngài Sandeep Arya đến thăm và làm việc tại Khu đền tháp Mỹ Sơn. Tiếp Ngài Đại sứ cùng phu nhân, Ông Nguyễn Công Khiết - Giám đốc Ban Quản lý Di sản Văn hoá Mỹ Sơn đón tiếp và làm việc với đoàn. Nhân dịp chuyến thăm, Giám đốc Ban Quản lý gửi lời chúc tốt đẹp đến Ngài Đại sứ cùng phu nhân, đánh giá rất cao sự thành công của Đại sứ quán Ấn Độ đã tổ chức trưng bày xá lợi của Đức Phật và ngày quốc tế yoga trong 2 tháng qua. Ông Nguyễn Công Khiết báo cáo những công việc đã thực hiện trong dự án bảo tồn nhóm E-F. Chỉ mấy tháng đầu, dự án cho thấy nỗ lực rất lớn trong phối hợp giữa hai bên. Nhóm chuyên gia ASI và Mỹ Sơn phối hợp chặt chẽ trong thực hiện công tác chuẩn bị cũng như trùng tu. Dự án đã đạt những kết quả rất tích cực khi khởi động trùng tu các công trình như cổng F2, cổng E2, tường bao phía Tây nhóm E-F và chuẩn bị bắt đầu trùng tu E3. Công tác trùng tu đảm bảo được các nguyên tắc trong bảo tồn yếu tố gốc của di tích.

Ngài Đại sứ cảm ơn sự đón tiếp nồng ấm và trọng thị từ Ban Quản lý Di sản Văn hoá Mỹ Sơn, đánh giá cao sự hợp tác từ phía tỉnh Quảng Nam, trong đó làm việc trực tiếp và rất hiệu quả từ Ban Quản lý Di sản Văn hoá Mỹ Sơn để có những khởi động rất tốt trong trùng tu nhóm E-F. Ngài Đại sứ cùng phu nhân đến thăm trực tiếp công trùng trùng tu và có nhiều thảo luận về giá trị lịch sử, văn hoá của nhóm E-F và công tác bảo tồn. Ngài Đại sứ cũng có lời khen ngợi đến lực lượng công nhân địa phương, đối tác quan trọng để thực hiện tốt công tác trùng tu.

Dự án bảo tồn nhóm E-F được tiến hành từ năm 2025 đến 2029, dự án do chính phủ Ấn Độ tài trợ với mục tiêu bảo tồn nhóm E-F.

Nhóm E-F đã được khai quật 02 lần trước đó, cuộc khai quật đầu tiên từ năm 1903 đến1904 được thực hiện bởi Viện Viễn Đông Bác Cổ Pháp và lần thứ hai từ năm 2002 đến 2003 bởi Viện khảo cổ học Việt Nam. Tuy nhiên chỉ có 1 công trình E7 được trùng tu sau đó.   

Nhóm E-F là một trong những tổ hợp kiến trúc thờ Shiva giáo sớm, có niên đại từ thế kỷ 7-8 đến thế kỷ 10/11, là minh chứng quan trọng về quá trình phát triển kiến trúc, điêu khắc nghệ thuật ở Khu đền tháp Mỹ Sơn nói riêng và Champa nói chung. Tuy nhiên, hiện nay vẫn còn trong tình trạng đổ nát và vùi lấp, nhiều hố bom, vết đạn lỗ chỗ dù chiến tranh đã lùi xa gần 50 năm. 

Theo tài liệu khảo sát của Henri Parmentier (1904) cho biết nhóm đền tháp E-F trước đây có 12 công trình. Trong đó nhóm F gồm có đền chính F1, tháp cổng F2, tháp phụ F3 và tường bao, hiện nay chỉ còn hai công trình F1 và F2, tháp F3 đã bị bom phá huỷ hoàn toàn. Trong đó tháp F1 là đền chính, tọa lạc ở trung tâm khu tháp F. Khu F nằm ở vị trí góc Đông Bắc thung lũng Mỹ Sơn, có mặt bằng kiến trúc nối liền và có chung tường bao với khu E tạo nên một tổ hợp thờ Shiva giáo tiêu biểu , đặc trưng tại Mỹ Sơn. Nhóm F đang trong tình trạng một phế tích kiến trúc khảo cổ học bị thời gian và chiến tranh tàn phá nặng nề. Đền chính F1 có niên đại khoảng từ thế kỷ 8 đến thế kỷ 9, là một ngôi đền Hindu tiêu biểu thờ thần Shiva qua biểu tượng Linga –Yoni, phần mái đã sụp đổ hoàn toàn, thân tường chỉ còn cao từ 2 đến 4 mét nhưng trong tình trạng nứt vỡ, mất liên kết, biến dạng. Phần đế đền F1 cũng bị hư hoại nghiêm trọng, các trang trí chỉ còn vài dấu vết nhưng cho thấy những hoạ tiết tiêu biểu mang phong cách Hoà Lai và những ảnh hưởng từ các di tích khác. Gạch phần chân đế bị mủn và đang bị xâm thực, mất liên kết, phần đài thờ bên trong đã sập đổ hoàn toàn, hố thiêng đã bị xáo trộn và nhiều thành phần đài thờ nằm sâu dưới hố.

Nhóm F có lịch sử xây dựng từ thế kỷ 7, niên đại sớm trong tổng thể kiến trúc tại Khu đền tháp Mỹ Sơn, trải qua thời gian tồn tại và quên lãng trong rừng sâu với tác động của thiên nhiên, di tích xuống cấp, hầu hết các công trình bị sập đổ. Bên cạnh đó là hậu quả của chiến tranh, các phế tích đã bị huỷ hoại nghiêm trọng bởi bom đạn. Thêm nữa là việc khai quật khảo cổ học (năm 2003) nhưng không đi liền với trùng tu nên tình trạng di tích càng xuống cấp nghiêm trọng hơn. Để giải quyết tạm thời, chống sụp đổ thêm, BQL di sản Văn hóa Mỹ Sơn đã chống đỡ cấp thiết và làm nhà bao che đền F1 từ năm 2004 đến nay nhưng chỉ là giải pháp tạm thời. Tháp F1 có kỹ thuật xây dựng phần đến khác với hầu hết các đền tháp khác ở Mỹ Sơn, gạch chỉ xây lớp vỏ bên ngoài, phần lõi bên trong được nện chặt bởi đất, cát và sỏi, do đó dễ bị tác động bởi tự nhiên.

Nhóm E có 9 công trình và hệ thống tường bao, trong đó, ngôi đền E1 là nơi đã tìm thấy 3 bảo vật quốc gia gồm Đài thờ Mỹ Sơn E1, Ekamukhalinga và Tympan đản sinh Brahma. Nhóm E cũng trong tình trạng cần khẩn thiết bảo tồn trùng tu.

Cần có biện pháp khẩn cấp bảo tồn, trùng tu, tái định vị các thành phần kiến trúc còn lại của khu tháp E-F, hệ thống thoát nước, kè bờ suối phía Bắc khu F. Sau khi trùng tu xong cần tháo dỡ nhà bao che tháp F1, bảo tồn cảnh quan khu F, duy tu bảo dưỡng định kỳ. Trong quá trình bảo tồn cần tái định vị lại đài thờ Mỹ Sơn E1 và F1.

Văn Thọ