Về thăm lễ cúng Bà và đình Mỹ Sơn thượng

Nói đến Di sản văn hóa Mỹ Sơn không chỉ là quần thể kiến trúc đền đài cùng cảnh quan thiên nhiên độc đáo tại Khu di tích này. Văn hóa vùng đất Mỹ Sơn còn là chiều rộng không gian chứa trong đời sống văn hóa địa phương với những giá trị đặc sắc riêng. Nét đặc sắc này thể hiện yếu tố giao thoa văn hóa Chăm - Việt rất rõ nét. Trong đó có hội Khai Truông và lễ cúng đình Mỹ Sơn.

Lễ cúng đình Mỹ Sơn và hội Khai Truông tổ chức vào ngày 10 tháng giêng được diễn ra long trọng tại thôn Bàn Sơn (Duy Phú) nhằm cầu cho cuộc sống người dân an lành, thu hút rất đông dân làng các thôn và nhân dân xung quanh tham dự.

Theo lịch sử vùng đất thì đình làng Mỹ Sơn được xây dựng từ năm 1746, qua chiến tranh đình bị tàn phá, lễ cúng vì vậy có thời gian bị gián đoạn. Từ năm 2011, nhân dân trong làng tổ chức quyên góp và vận động những người con đi làm ăn xa đóng góp kinh phí xây dựng lại khang trang. Vị trí mới cách vị trí cũ qua một cánh đồng, tại ngôi miếu Bà của làng Mỹ Sơn thượng. 

Gia phả tiền hiền trong làng ghi chép thì làng Mỹ Sơn bao gồm Mỹ Sơn hạ và Mỹ Sơn thượng với các thôn Bàn Sơn, Chánh Sơn, Trung Sơn, Mỹ Sơn ngày nay. Theo các vị cao niên thì trước đây, một năm làng thường tổ chức 4 lễ (thường gọi là 4 duyên) là lễ cúng âm linh phái tổ chức 21 tháng chạp, lễ Khai Truông mùng 7 tháng giêng, lễ thờ vọng bà Thu Bồn 22 tháng 2, lễ cúng Tán Khách rằm tháng giêng. Hiện nay, 4 lễ này được hợp nhất thành một tổ chức vào ngày 10 tháng giêng.

Nét đặc sắc của hội Khai Truông và cúng đình Mỹ Sơn là phần nghi thức lễ tế có lễ cúng miếu Bà và lễ cúng Khai Truông, hạ cây nêu ngày Mùng 10 tháng giêng. Theo truyền thuyết vào ngày trước đêm chính lễ Bà Thu Bồn được tổ chức vào ngày 12/2 âm lịch tại làng Thu Bồn Tây xã Duy Tân, người dân trong làng Mỹ Sơn thấy từ núi Hòn Đền (Mỹ Sơn) có một dãy lụa đỏ bay ra. Họ tin rằng bà đi dự lễ. Trên đường thì dãy lụa đỏ hạ xuống tại làng. Cho rằng Bà nghỉ ngơi, thăm viếng làng cho nên tại vị trí bà dừng chân người dân lập miếu thờ. Dấu vết còn lại của miếu thờ là những viên gạch Chăm và cây chai lớn (một loại cây người xưa dùng để ăn trầu) mọc trước đình. Hiện nay, đình làng Mỹ Sơn được xây thành hai gian, một gian thờ bà, một gian thờ thần hoàng. Lễ cúng đình vì vậy thường có hai phần là lễ cúng Bà trước và lễ cúng đình sau. Trước đây, trong nghi thức lễ cúng còn có lễ cúng con trâu và nghi thức rước nước.

Nếu lễ cúng đình Mỹ Sơn mang ý nghĩa cầu cho cuộc sống người dân bình an thì lễ Khai Truông lại có ý nghĩa cúng thần núi đầu năm, báo cáo với vị thần cai quản núi rừng cho phép người dân trở lại núi rừng làm ăn, sinh sống. Theo ông Nguyễn Đình Chín - thôn Bàn Sơn thì làng có lệ cúng Khai Truông này từ lâu đời bởi vì đa số nhân dân trong làng sống dựa vào núi rừng. Rừng ở đây có loại cây dâu rái cho người dân nguồn lợi kinh tế cao, được người dân gọi là vàng nước, cũng là loại cây người Chăm dùng để xây tháp Mỹ Sơn.  Những dãy núi sau làng thuộc vùng đất Thánh địa Mỹ Sơn cũng là nơi linh thiêng, lam sơn chướng khí, núi non hùng vĩ. Người dân vào rừng thường phải qua truông, qua đèo. Sự mênh mông của đập Thạch Bàn cùng những câu chuyện về sự tích Cao Biền, đất thiêng Mỹ Sơn càng làm cho họ tin rằng núi rừng là nơi thần linh ngự trị, cai quản. Việc làm lễ Khai Truông sẽ mang đến sự bình an, tránh đi những tai ương chết sông, chết núi. Còn về lễ cúng Tống Khách theo ông Chín thì nguồn gốc người xưa kể lại là trước đây trong làng có cây thị cao, có ông thần giặc ngự trị. Dân làng có nhiều người đến treo cổ chết, họ cho rằng do ông thần giặc bắt, nên dân làng làm lễ cúng cầu an để đuổi vị thần giặc này đi.

Lễ cúng đình làng Mỹ Sơn thượng cùng lễ Khai Truông đầu năm diễn ra trên vùng đất có những giá trị văn hóa đặc sắc Khu di sản Mỹ Sơn như sự tích Ao vuông - Đá dựng, sự tích tảng đá hình chân tiên, cùng nhiều tuyền thuyết chứa đựng trong đời sống người dân địa phương. Bên cạnh là các di tích lịch sử như sân bay Đức Dục, khu kỹ nghệ An Hòa, đập Thạch Bàn, ngôi cổ tự An Hòa... là nguồn tài nguyên du lịch cần được biết đến và khai thác trên vùng đất du lịch Mỹ Sơn.

Văn Khoa