Điển hình trong bảo tồn và phát huy giá trị di sản

Ngày 4/12/1999, khu đền tháp Mỹ Sơn được UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa thế giới. Sau 25 năm, Mỹ Sơn đã hồi sinh rực rỡ. Các kiến trúc đền tháp được bảo tồn hiệu quả; rừng, cảnh quan từng bước phục hồi, phát triển; khách du lịch không ngừng gia tăng...

Dấu ấn bảo tồn

Tròn  một phần tư thế kỷ, Khu đền tháp Mỹ Sơn  được ghi danh Di sản văn hóa thế giới (4/12/1999 - 4/12/2024), thành công quan trọng nhất chính là công tác bảo tồn di tích. Từ nguồn ngân sách địa phương và viện trợ quốc tế, sự phối hợp, hỗ trợ của các cơ quan, tổ chức, chuyên gia trong và ngoài nước, một số  dự án bảo tồn đã được triển khai giúp nhiều công trình kiến trúc đền tháp thoát khỏi nguy cơ sụp đổ. Điển hình, có thể kể đến dự án bảo  tồn nhóm tháp G (2003 - 2013). Trong 10 năm, các chuyên gia đến từ Ý,   Việt Nam và UNESCO đã tiến hành giải pháp trùng tu đồng bộ, cứu vãn hầu hết công trình kiến trúc tại nhóm tháp G.. Tiếp tục, có thể kế đến các dự án trùng tu tháp E7, chống đỡ tháp B3; phối hợp chuyên gia Ấn Độ triển khai dự án bảo tồn 3 nhóm tháp K, H, A góp phần quan trọng hồi sinh hệ thống kiến trúc đền tháp Mỹ Sơn sau hàng trăm năm quên lãng.

Có thể khẳng định, danh hiệu di sản văn hóa thế giới đã mang đến nhiều cơ hội cho Mỹ Sơn, nhất là thu hút được nguồn lực vào công tác bảo tồn di sản. Thông qua sự giúp đỡ, hợp tác sâu rộng với các tổ chức trong nước, quốc tế như Lerici, JICA, Trường Đại học Milan, Cơ quan Khảo sát Khảo cổ Ấn Độ (ASI) , tổ chức America Express, Văn phòng UNESCO Hà Nội; chính phủ  các nước như Ý,  Nhật Bản, Ấn Độ; Viện Bảo tồn di tích, Viện Khảo cổ, Cục Di sản… các nhóm tháp đã từng bước được phát lộ, bảo tồn thành công.

Đặc biệt, một kết quả nổi bật khác của Mỹ Sơn sau 25 năm trở Di sản văn hóa thế giới chính là phục hồi, phát triển hiệu quả hệ động thực vật rừng cảnh quan khu vực xung quanh di tích. Hàng năm, ngoài trồng mới các loài cây bản địa, việc triển khai phương án phòng chống cháy rừng như bố trí người chốt trực phòng cháy chữa cháy tại chòi canh đồi Bánh Mỳ, tổ chức tuần tra ngăn chặn các hành vi xâm phạm rừng trái phép… đã giúp rừng cảnh quan Mỹ Sơn được quản lý, bảo vệ tốt. Dù chưa có nghiên cứu, thống kê về số lượng chủng loài động thực vật chính xác, nhưng quá trình khảo sát của BQL Mỹ Sơn đã phát hiện sự trở lại của một số loại động vật quý hiếm như heo rừng, mang, hươu, chồn, rắn... Cạnh đó, nhiều cây bản địa như lim xanh, tràm thị, dẽ đỏ, chua… cũng được phục hồi phát triển. Cá biệt, khu vực rừng già Hồn Đền, khu vực Bếp Dẽ còn tồn tại nhiều loại cây thân gỗ lớn cũng như các loại lan quý.

Ông Nguyễn Công Khiết - Giám đốc Ban Quản lý Di sản văn hóa Mỹ Sơn khẳng định, kết quả bảo tồn sẽ đóng vai trò quan trọng thúc đẩy hiệu quả việc phát huy giá trị di sản Mỹ Sơn, thể hiện cụ thể qua hoạt động du lịch. “Các đền tháp được bảo tồn không chỉ giúp di sản tồn tại vững chắc mà còn tạo thêm điểm tham quan mới lạ, hấp dẫn cho du khách khi đến Mỹ Sơn” - ông Khiết chia sẻ.

Hiệu quả du lịch

Là di sản văn hóa thế giới, thương hiệu Mỹ Sơn ngày càng được du khách trong và ngoài nước biết tới với những giá trị độc đáo, khác biệt. Nếu năm 1999 có hơn 22 ngàn khách mua vé thì cho đến nay đã tăng hơn hàng chục lần. Trước dịch COVID-19, tốc độ phát triển du lịch trung bình năm của Mỹ Sơn khoảng 10%. Riêng năm 2023, mặc dù mới phục hồi sau đại dịch nhưng lượng khách mua vé tham quan khu di sản đạt 380 nghìn lượt, tổng doanh thu hơn 60 tỷ đồng. Riêng doanh thu dịch vụ bán hàng chạm 5,3 tỷ đồng, thuyết minh đạt 255 triệu đồng. Riêng 7 tháng của năm 2024 Mỹ Sơn đón hơn 274 nghìn lượt khách, đạt 68,5% kế hoạch đề ra từ đầu năm. Dự kiến hết năm 2024, Mỹ Sơn sẽ đón khoàng 420 nghìn lượt bằng thời điểm năm 2019 (đỉnh điểm trước dịch COVID-19).

Có được kết quả này bên cạnh thương hiệu điểm đến khác biệt với những giá trị văn hóa, kiến trúc độc đáo còn có sự nỗ lực vượt bậc của tập thể lãnh đạo CBVC Ban Quản lý Di sản văn hóa Mỹ Sơn thể hiện qua việc ban hành, triển khai nhiều giải pháp đồng bộ từ quảng bá xúc tiến hình ảnh; đón đoàn famtrip đến phát triển sản phẩm du lịch thông minh; duy trì gặp gỡ đối thoại doanh nghiệp du lịch nhằm trao đổi, cung cấp thông tin… giúp đơn vị kịp thời nắm bắt tình hình thị trường khách, cải tiến nâng cao chất lượng sản phẩm, dịch vụ phù hợp đáp ứng thị hiếu khách hàng từng thị trường kể cả khách truyền thống Tây Âu, Bắc Mỹ, Úc, Nhật… hay các thị tường châu Á mới nổi như Hàn Quốc, Trung Quốc, Đài Loan Malaysia, Thái Lan, kể cả Việt Nam.

Ông Nguyễn Quốc Dũng – Giám đốc Công ty TNHH An Thư, đơn vị thường xuyên đưa khách lên Mỹ Sơn khẳng định, sức hút của thương hiệu di sản văn hóa thế giới Mỹ Sơn đang ngày một lớn. Kết quả này thể hiện ở sự đa dạng dịch vụ, tour tuyến như chụp ảnh lưu niệm, trung chuyển khách bằng xe điện, biểu diễn nghệ thuật Chăm dưới chân tháp… tạo nên sự mới lạ, hấp dẫn khách tham quan. “Ngày nay khách đến Mỹ Sơn không chỉ được khám phá một nền văn minh Champa cổ kính, trải nghiệm giá trị thiên nhiên sinh thái trong lành, mà còn còn được hưởng thụ những tiện tích từ các dịch vụ, hạ tầng mang lại. Doanh nghiệp cũng được hưởng lợi lớn từ việc này vì giúp nâng cao chất lượng phục vụ du khách, mang đến thiện cảm tích cực cho khách hàng”, ông Dũng phân tích.

 Sau 25 năm, bảo tồn phát triển Mỹ Sơn đã không còn bó hẹp trong khu di tích mà đã lan tỏa ra bên ngoài hướng đến cộng đồng. Theo ông Nguyễn Công Khiết, ngoài 2 nhiệm vụ chính là bảo tồn và phát huy giá trị di sản, BQL Mỹ Sơn luôn cố gắng triển khai nhiều hỗ trợ cho người dân khu vực xung quanh. Rõ nhất chính là việc tiếp nhận con em địa phương vào làm việc tại đơn vị. Đến nay, hơn 80% CBVC Ban Quản lý Di sản Văn hóa Mỹ Sơn là con em người dân địa phương. Ngoài ra, công nhân tham gia các dự án trùng tu di tích Mỹ Sơn cũng hầu hết là người quanh vùng. Đặc biệt, cùng với việc trình diễn văn hoá dân gian Chăm qua việc thành lập Đội văn nghệ dân gian Chăm và đưa vào biểu diễn từ năm 2004, phối hợp với ngành giáo dục huyện Duy Xuyên đưa chương trình Giáo dục di sản vào trường học (2004)… đã giúp phục hồi lan tỏa các giá trị di sản ngày càng sâu rộng hơn đến người dân, du khách, nhất là các thế hệ trẻ.

KTS Đặng Khánh Ngọc – Viện trưởng Viện Bảo tồn di tích (Bộ VH,TT&DL), người đã có hơn 20 năm tham gia các dự án bảo tồn tại Mỹ Sơn nhìn nhận, thành công của Mỹ Sơn sau 25 trở thành di sản văn hóa thế giới cơ bản toàn diện, thể hiện cụ thể trên các lĩnh vực hợp tác quốc tế, bảo tồn di sản, phát triển du lịch, phục hồi môi trường cảnh quan… Trong đó, việc mở cửa đón khách tham quan một số nhóm tháp sau khi được bảo tồn thành công như G, E7, K, H, A... đã minh chứng rõ nét mối quan hệ không tách rời giữa bảo tồn và phát huy giá trị di sản thông qua du lịch. Đây cũng là nền tảng để Mỹ Sơn tiếp tục phát triển mạnh mẽ, vững chắc, xứng đáng là mô hình quản lý hiệu quả hiện nay và những năm tiếp theo.  

Thân Vĩnh Lộc