Giáo dục di sản từ Bảo tàng văn hóa Sa Huỳnh-Champa

Trong bối cảnh toàn cầu hóa ngày càng sâu rộng, giáo dục di sản được xem là một phương thức thiết yếu nhằm bồi đắp bản sắc văn hóa, nuôi dưỡng tình yêu, lòng tự hào và ý thức bảo tồn trong thế hệ trẻ. Không còn là khái niệm xa vời trong sách vở, giáo dục di sản hiện đang được hiện thực hóa sinh động tại nhiều địa phương – trong đó có mô hình đáng chú ý từ Bảo tàng Văn hóa Sa Huỳnh – Champa (huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam).

Giáo dục di sản: Từ nhu cầu cấp thiết đến hành động cụ thể

Nhiều nghiên cứu giáo dục và văn hóa khẳng định: việc trẻ em được tiếp xúc sớm với di sản không chỉ giúp nâng cao kiến thức lịch sử, văn hóa, mà còn hình thành tư duy thẩm mỹ, sự thấu cảm và trách nhiệm với cộng đồng. Tuy nhiên, để di sản trở nên gần gũi và hấp dẫn với lứa tuổi học sinh, cần có sự đổi mới cả về phương pháp và không gian tiếp cận.

Trong bối cảnh đó, bảo tàng với tư cách là kho lưu trữ trực quan của lịch sử và văn hóa, trở thành một môi trường học tập đầy tiềm năng. Giáo dục bảo tàng không chỉ dừng lại ở việc tham quan hiện vật, mà cần tiến tới những hoạt động trải nghiệm, tương tác, kích thích sự sáng tạo và chủ động tiếp nhận tri thức từ phía người học, đặc biệt là thế hệ trẻ, là những mầm xanh tương lai của đất nước.

Bảo tàng Văn hóa Sa Huỳnh – Champa: Không gian giáo dục di sản gắn với trải nghiệm thực tế

Tại thôn Kiệu Châu, Xã Duy Sơn, huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam, Bảo tàng Văn hóa Sa Huỳnh – Champa nơi lưu giữ và trưng bày các bộ sưu tập hiện vật độc đáo của các nền văn hóa Sa Huỳnh, Chăm Pa, và Đại Việt. Các bộ sưu tập này minh chứng cho lịch sử phát triển lâu đời của vùng đất trọng yếu bên bờ Nam sông Thu Bồn.

Bảo tàng đã và đang từng bước khẳng định vai trò là một trung tâm giáo dục di sản mang tính thực tiễn cao. Với việc thiết kế chuỗi hoạt động trải nghiệm đa dạng, bảo tàng đã tạo ra một môi trường học tập thân thiện, sáng tạo dành cho học sinh, đặc biệt ở lứa tuổi tiểu học và Trung học cơ sở. Các hoạt động tiêu biểu bao gồm:

 • Vẽ tranh hiện vật: giúp học sinh quan sát kỹ lưỡng, ghi nhớ sâu sắc và thể hiện cảm nhận cá nhân về các yếu tố di sản.

 • Nặn tượng đất sét: mô phỏng hình dáng hiện vật của văn hóa Sa Huỳnh – Chăm Pa, kết hợp rèn luyện kỹ năng thủ công.

• Thêu tay họa tiết cổ: làm quen với kỹ thuật thêu tay kết hợp tìm hiểu hoa văn truyền thống, từ đó cảm nhận giá trị thẩm mỹ dân gian.

• Chơi trò chơi dân gian: như ô ăn quan, banh nẻ, … nhằm kết nối trẻ em với văn hóa dân gian bản địa.

Không khí bảo tàng trở nên sôi động, gần gũi hơn khi được lấp đầy bởi tiếng cười trẻ nhỏ và những bàn tay say mê sáng tạo. Mỗi buổi tham quan giờ đây không chỉ dừng lại ở việc “đi xem” hiện vật với những thông tin khô khan, mà thực sự trở thành một buổi học nhẹ nhàng, bổ ích, gieo mầm và nuôi dưỡng cảm hứng.

Hiệu ứng cộng đồng và tín hiệu tích cực

Chương trình giáo dục di sản tại Bảo tàng Sa Huỳnh – Champa đã nhận được sự đồng hành tích cực từ các trường học, phụ huynh và cộng đồng địa phương. Sau mỗi buổi tham quan, nhiều học sinh chủ động chia sẻ trải nghiệm với gia đình, thể hiện sự hứng thú với văn hóa truyền thống.

Các hoạt động tại bảo tàng cũng được lan tỏa rộng rãi trên mạng xã hội, trang truyền thông của ngành giáo dục địa phương, góp phần thay đổi nhận thức cộng đồng về vai trò của bảo tàng trong giáo dục thế hệ trẻ.

Đặc biệt, việc lồng ghép trải nghiệm văn hóa bản địa vào chương trình học ngoại khóa đã tạo thêm không gian sáng tạo cho giáo viên, mở ra một phương pháp giáo dục gần gũi và hiệu quả, nhất là tại các địa bàn giàu bản sắc như Quảng Nam.

Khuyến nghị và hướng phát triển

Từ mô hình Bảo tàng Văn hóa Sa Huỳnh – Champa, có thể rút ra một số định hướng cho việc phát triển giáo dục di sản tại địa phương:

 1. Tăng cường hợp tác liên ngành giữa ngành văn hóa và ngành giáo dục trong xây dựng chương trình học tích hợp.

  2. Đầu tư cho nhân lực bảo tàng về kỹ năng sư phạm, truyền thông và thiết kế hoạt động trải nghiệm phù hợp với lứa tuổi học sinh.

  3. Xây dựng kịch bản truyền thông bài bản, nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng về vai trò của bảo tàng trong giáo dục.

  4. Khuyến khích các địa phương học hỏi mô hình hiệu quả, nhân rộng chương trình giáo dục di sản tại các bảo tàng huyện, xã.

Giáo dục di sản không còn là khẩu hiệu. Tại Duy Xuyên, nó đang dần trở thành thực tiễn, qua từng buổi học tại bảo tàng, qua từng bước chân ngược về thanh âm của quá khứ, qua từng bức tranh học sinh vẽ, từng nắm đất các em nặn, từng tác phẩm các em thêu, từng câu hỏi nhỏ về những gì đã mất và còn trong quá khứ. Bảo tàng, từ chỗ từng được xem là “nơi dành cho người lớn”, giờ đây đang mở rộng vòng tay đón thế hệ trẻ, như một cách trao lại ngọn lửa gìn giữ văn hóa một cách bền vững và tự nhiên nhất.

Trong hành trình giáo dục hôm nay, bảo tàng không chỉ là nơi lưu giữ di sản, mà là nơi khởi đầu cho một thế hệ biết yêu, biết quý, và biết giữ gìn và phát huy bản sắc của dân tộc, của quê hương mình. Trong đó, mô hình giáo dục di sản trong thế hệ trẻ tại bảo tàng văn hóa Sa Huỳnh- Champa, bảo tàng trên quê hương Duy Xuyên đã và đang thành công, tạo hiệu ứng tích cực trong cộng đồng, cần được phát huy và nhân rộng.

Nguyễn Hoàng Oanh