NGƯỜI KỂ CHUYỆN GIỮA LÒNG DI SẢN MỸ SƠN

Làm hướng dẫn viên di sản, cái khó nhất với tôi đôi khi không phải là những ngày đứng giữa trời nắng gắt, hay lặng lẽ đi trong cơn mưa rừng bất chợt mà đó là giữ cho trái tim mình không nguội lạnh trước điều quen thuộc. Làm nghề lâu, đã có lúc giọng nói tôi khàn đi, bước chân chậm lại, có khi chùng lòng vì chợt thấy: Mỹ Sơn là một kho tàng kiến thức mênh mông, càng đi càng rộng, càng học càng thấy mình nhỏ bé. Nhưng rồi mỗi lần đứng giữa thung lũng ấy, giữa những ngọn tháp kiên cường qua bao biến thiên của lịch sử, tôi lại thấy mình được tiếp thêm sinh khí.

Có những ngày tôi chỉ dẫn vài đoàn khách, đôi khi là một nhóm nhỏ. Nhưng dù đông hay thưa, tôi vẫn kể bằng tất cả sự trân trọng và lòng nhiệt thành say mê. Bởi tôi tin, chỉ cần một ánh mắt rưng rưng, một người dừng lại thật lâu trước đền tháp và lắng nghe… là Mỹ Sơn đã có thêm một trái tim để neo giữ ký ức.

Tôi vẫn nhớ dáng quỳ đầy thành kính của một du khách Ấn Độ trước tượng thần Shiva không còn nguyên vẹn; nhớ ánh mắt rưng rưng của một cụ ông khi khẽ chạm tay lên bức tường gạch loang lổ vết thời gian; và nhớ cả câu hỏi trong veo của một học sinh tiểu học: “Vì sao đền tháp Mỹ Sơn lại có thể đứng vững suốt ngàn năm?”

Có lẽ, không cần một lời cảm ơn nào lớn lao hơn thế.

Nghề hướng dẫn viên – ai nói là đơn giản? Chúng tôi cần phải hiểu biết sâu như nhà nghiên cứu, linh hoạt như người nghệ sĩ trên sân khấu, mềm mỏng như một người bạn đồng hành. Và đôi khi – cần đủ hóm hỉnh để biến một ngày nắng hơn bốn mươi độ thành một trải nghiệm đáng nhớ.

Không ai trao cho chúng tôi một tấm giấy ghi “sứ mệnh”. Nhưng càng làm nghề, tôi càng hiểu: công việc này không chỉ là giới thiệu một điểm đến, càng không đơn thuần là một kế sinh nhai. Công việc này là sứ mệnh – sứ mệnh gìn giữ và lan tỏa những giá trị vượt thời gian của di sản Mỹ Sơn đến trái tim mỗi người. Chúng tôi kể về đền A1 – từng là biểu tượng vàng son, về thần Shiva – vị thần sáng tạo và hủy diệt như một biểu tượng thiêng liêng trong đức tin người Chăm Pa cổ. Chúng tôi nói về chất liệu, kỹ thuật xây dựng, về những di tích đã từng bị bom đạn cày xới và những công trình đã và đang được phục dựng nhẫn nại qua từng thập kỷ. Phía sau những thông tin tưởng chừng khô khan ấy là cả một hành trình trao truyền cảm xúc. Tôi với một niềm hy vọng và chút “tham lam” rằng ngọn lửa tình yêu di sản của mình sẽ làm cho mỗi trái tim của từng vị khách thêm nồng ấm, thêm yêu di sản Việt Nam, để di sản Việt Nam đến gần với bạn bè quốc tế hơn nữa.

Suốt bao năm làm công việc này, từng dáng vẻ của du khách đều được tôi ghi lại trong mảnh kí ức bé nhỏ. Có những dáng vẻ tôi chẳng thể nào quên. Đó có thể là cái lặng người trầm ngâm, ngưỡng mộ của một kiến trúc sư trẻ người Ý khi nhìn thấy nhóm G đã được các chuyên gia đến từ đất nước của chính anh nghiên cứu và trùng tu; là cái xuýt xoa, thán phục của những du khách khuyết tật không thể đi vững trên đoạn đường gập ghềnh hay không thể nhìn thấy vẻ đẹp của đền tháp dưới ánh hoàng hôn; là câu hỏi ngây thơ của trẻ nhỏ, nhưng khiến người lớn phải dừng lại suy nghĩ. Đó là lúc, những thanh âm cổ xưa vang vọng. Và người hướng dẫn viên – trở thành người khơi lại thanh âm của một nền văn minh đã từng rực rỡ.

Có lẽ, chính những khoảnh khắc ấy đã giữ lửa cho nghề, giữ cho những người làm công việc kể chuyện về di sản – như tôi – vẫn luôn bắt đầu mỗi ngày với một cảm xúc mới mẻ.

Nhưng, không phải lúc nào hành trình ấy cũng suôn sẻ.

Làm công việc ở một di sản không nằm giữa đô thị sầm uất, không phải nơi có quán xá nhộn nhịp hay tuyến xe tiện lợi, đã là một thử thách. Có mùa du lịch vắng, có ngày thời tiết quá khắc nghiệt, có những lúc nhìn đồng nghiệp rời đi để tìm một công việc với mức thu nhập ổn định hơn… mà lòng không khỏi chùng xuống.

Thử thách lớn hơn, là ở sự kiên nhẫn và bền bỉ. Bởi đâu đó, di sản vẫn chưa được nhìn bằng ánh mắt đúng với giá trị mà nó mang. Còn có những người đến, rồi đi qua thật vội. Còn có những khoảng trống trong nhận thức, cần được lấp đầy bằng nhiều thế hệ yêu di sản thật sự.

Nhưng giữa những điều đó, tôi vẫn chọn ở lại. Không chỉ vì yêu nghề mà còn vì tôi tin vào điều thiêng liêng hơn: Những đền tháp Chăm vẫn đứng đó kiên cường mặc bao thăng trầm, thì người hướng dẫn viên di sản vẫn còn mang trong mình sứ mệnh gìn giữ và lan tỏa.

Và tôi biết …

Tôi biết, mình không đi một mình trên hành trình này. Có những người bạn đồng nghiệp cũng như tôi – những hướng dẫn viên thầm lặng gắn bó mỗi ngày. Có những người âm thầm dọn cỏ, lát đường, trung chuyển, có những người bảo tồn kiên trì phục dựng từng viên gạch nhỏ... Mỗi người một công việc, nhưng chung một tinh thần: gìn giữ và phát huy giá trị di sản.

Và có một người mà tôi luôn dành lòng ngưỡng mộ sâu sắc, đó là cố kiến trúc sư Kazimierz Kwiatkowski – người bạn Ba Lan đã dành hơn mười năm cuộc đời mình để phục hưng di sản Việt. Ông không chỉ cứu vãn những những ngôi đền tháp Chăm từ trong hoang tàn và đổ nát, góp phần đưa Mỹ Sơn trở thành Di sản Văn hóa Thế giới năm 1999, mà còn để lại một tinh thần cao quý: hãy sống trọn vẹn với điều mình tin là đẹp và đáng gìn giữ. Tôi luôn nhắc đến ông mỗi khi dẫn khách đi ngang khu vực nhóm tháp B, C, D – nơi ông từng ngồi giữa trưa hè nóng bức, từng vẽ một cách say sưa, nâng niu từng đường nét cổ kính. Như một cách để nhắc nhớ rằng: mỗi viên gạch nơi đây không chỉ in dấu ấn thời gian mà còn chất chứa tâm huyết của biết bao thế hệ đã tận hiến để bảo tồn và hồi sinh di sản này.

Và tôi mong…

Mong một ngày, Mỹ Sơn sẽ không còn là cái tên mờ nhạt trong hành trình du lịch của du khách, mà sẽ là điểm đến được ưu tiên và ngưỡng mộ. Họ sẽ đến không chỉ vì vẻ đẹp kiến trúc, mà vì chiều sâu văn hóa, vì những câu chuyện đằng sau mỗi tháp cổ, và vì những con người đã sống, đã yêu và đã gìn giữ nơi này bằng cả trái tim.

Tôi cũng mong, rằng, sẽ có nhiều bạn trẻ biết đến Mỹ Sơn. Và nếu một ngày nào đó các bạn có đến, hãy dừng lại thật lâu, lắng nghe chúng tôi kể chuyện. Biết đâu, chính các bạn sẽ là người viết tiếp những chương mới. Bằng nghiên cứu. Bằng sáng tạo. Bằng tình yêu của một thế hệ mới.

Và tôi, …

Sau hơn mười hai năm – vẫn đi về cùng một lối cũ. Nhưng mỗi sáng, khi bước chân vào thung lũng, vẫn có cảm giác như lần đầu tiên. Tôi vẫn dừng lại vì một tia nắng xiên qua khe tháp; vẫn lặng người nghe tiếng thú rừng gọi vọng lại từ núi Chúa; vẫn thấy tim mình loạn nhịp khi bắt gặp hoàng hôn sà vào lòng thung lũng.

Và, … mỗi đoàn khách – dù quen hay lạ – lại cho tôi một lý do để tiếp tục công việc này.

Tôi không biết mình sẽ còn ở lại bao lâu. Nhưng tôi biết: khi nào trái tim tôi còn rung lên mỗi sáng bước vào thung lũng, khi tình yêu tôi còn dành cho di sản của quê hương – của nhân loại – thì tôi vẫn còn tiếp tục hành trình.

Để kể. Để gìn giữ. Và để lan tỏa…

Giá trị của một nền văn minh từng rực rỡ – đang sống lại từng ngày – nơi đây, trong lòng những người yêu văn hóa.

Hoàng Oanh